Egmond aan den Hoef

Egmond aan den Hoef

Tekst: Carla Kager
Overname van teksten alleen na toestemming van de redactie en met volledige bronvermelding.

Geschiedenis in het kort

Rentmeesters. De geschiedenis van het kasteel is terug te voeren op de Abdij te Egmond-Binnen. Als het grondgebied van de Abdij sterk uitbreidt, draagt de Abt in 1129 het beheer op aan een ’advocatus’ of rentmeester, een rijke boer die Berwout heet. De rentmeester en zijn nazaten wonen op een hoeve ten noorden van de Abdij en krijgen steeds meer macht. De elkaar opvolgende rentmeesters versterken hun hoeve tot een ronde burcht en al in 1170 bouwt Dodo van Egmond het eerste kasteel. Door aan de kruistochten deel te nemen wordt als beloning het rentmeesterschap erfelijk en het gebied tot heerlijkheid verklaard.
Kwade Wouter. Rond 1200 is het Wouter, bijgenaamd de Quade (kwaad = moedig), die na geslaagde kruistochten als eerste de titel van ridder mag voeren. Met de monniken heeft hij niet veel op want hij maakt een einde aan het visrecht. Elke tiende vis moet voortaan naar het kasteel worden gebracht in plaats van naar de abdij. Hij belandt in een strijd met graaf Lodewijk van Loon, die nauwe banden heeft met de abdij. Hij ontvoert diens vrouw gravin Ada naar Terschelling en laat haar inschepen naar Engeland. De graaf van Loon laat in 1203 uit wraak Wouters burcht in de brand steken. 
Wouter verdenkt daar dan weer de monniken van en in de kerstnacht trekt hij met zijn krijgsvolk naar de abdij en raakt slaags met de kloosterknechten. De krijgers steken een molen in brand en de grafelijke stallen. Kwade Wouter bouwt een nieuw en groter kasteel, maar zelf heeft hij daar weinig aan want hij overlijdt in 1208 op veertig jarige leeftijd. Willem, de zoon van Wouter, bouwt bij het Slot op den Hoef een kerkje, de Slotkapel. Geschiedschrijvers vermoeden dat dit een tegenhanger van de abdij moet zijn, want de verhoudingen worden er niet beter op.

Manke Jan  Rond het kasteel en de kapel groeit het dorp Egmond aan den Hoef. In 1486 ontvangt Jan III, Manke Jan, die legeraanvoerder is van Maximiliaan van Oostenrijk de graventitel en hij wordt stadhouder van Holland. Ook is hij de grote leider van de Kabeljauwen in de Hoekse en Kabeljauwse twisten. In die tijd is het Slot op zijn hoogtepunt ofwel ’In Welstand’ zoals op oude gravures staat. Het heet de grootste en schoonste burcht van Holland te zijn en de hoogste toren, de Donjon is 28 meter hoog. In 1516 wordt Jan III begraven in de slotkapel in een koperen tombe.
Lamoraal van Egmont
Lamoraal van Egmont   De kleinzoon van Jan III is de onfortuinlijke maar edele Lamoraal, de vierde graaf van Egmond. Hij is opperste legeraanvoerder van de koning van Spanje, ridder van het Gulden Vlies, grootgrondbezitter o.a. in Vlaanderen en Artois, en lid van de Raad van State evenals zijn vriend Willem van Oranje. Zijn belangrijkste daad voor Egmond is dat hij de Egmondermeer laat inpolderen. Hij komt op voor de noden van het onderdrukte volk in de lage landen en dan wil de Spaanse bezetter hem kwijt. In 1568 wordt hij op bevel van Alva, samen met de graaf van Horne, op de Grote Markt te Brussel onthoofd. Niet lang daarna begint de tachtigjarige oorlog.

In 2018 herdenken we zijn 450e sterfdag. Kijk op www.lamoraaljaar.nl voor het programma.
Verwoesting   De opstand tegen de Spanjaarden onder leiding van Willem van Oranje en zijn niet altijd fijnzinnige trawanten eist zijn tol. In 1573 steken de geuzen onder aanvoering van Diederick van Sonoy het Slot op den Hoef en de Slotkapel in brand. Zij doen dit om te voorkomen dat de terugtrekkende Spanjaarden zich in deze versterking kunnen nestelen. Na deze vernietiging blijven de restanten van het Slot nog eeuwen lang staan en de rentmeestertoren met het gemeente uurwerk wordt hersteld maar in 1832 weer halverwege afgebroken. De restanten van het slot wisselen een paar keer van eigenaar en worden uiteindelijk voor de opbrengst van de stenen verkocht. Dan is er naast de wel gerestaureerde Slotkapel weinig meer over dan een stukje ruïnemuur van de Rentmeestertoren, omgeven door drassig land.

Vaderlandse geschiedenis   In de jaren 1933 – 1937 laat grondeigenaar het PWN, die ook het duingebied beheert, in het kader van een werkverschaffingsproject, de fundamenten van het kasteel droog leggen, opgraven en weer opmetselen tot vlak boven het maaiveld. Er komen prachtige gebruiksvoorwerpen tevoorschijn en wapens nog uit de tijd van Kwade Wouter. Ook worden de resten gevonden van een ronde palissadenburcht, de versterkte hoeve van de rentmeesters. Het moeras rond de fundamenten wordt weer een echte slotgracht. Langzaam groeit dan het besef dat hier in het oude Slotkwartier een bijzonder stuk vaderlandse geschiedenis ligt opgesloten.
Slotfundamenten in het Slotkwartier

Beroemde Egmonders   Rond het slot is al die eeuwen landbouw, veeteelt en visserij geweest en de Hoevervaart naar Alkmaar wordt druk bevaren vanwege de handel. Het dorp staat in het begin van de 20e eeuw in de belangstelling van een Amerikaanse schilderskolonie tot wie o.a. Gari Melchers en George Hitchcock behoren. Zo hangt menig Egmonder in een Amerikaans museum. Ook de Duitse kunstenaar Erwin Bowien tekent en schildert vele dorpsbewoners. Andere bekende oud-inwoners van Egmond aan den Hoef zijn de Franse wiskundige en filosoof René Descartes, Isaac le Maire, medeoprichter van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) en Nicolaas Witsen. Hij is de burgemeester van Amsterdam, deskundige op het gebied van scheepsbouw en woont op het buitenhuis Tijdverdrijf. In de omgeving van Egmond aan den Hoef hebben diverse meelmolens, papiermolens en ook kalkovens gestaan en in de vorige eeuw liep er een spoortje door de Egmondermeer. Het Karmelklooster is inmiddels ook historie.

Welkom in historisch Egmond aan den Hoef

Historische namen   Egmond aan den Hoef is een dorp met een prachtig historisch hart. Veel straatnamen herinneren aan de roemruchte historie zoals de Slotweg en de Lamoraalweg. Lamoraal is de voornaam van de beroemdste graaf van Egmond en die naam vinden we ook terug bij de muziekvereniging die al meer dan 100 jaar bestaat. Het graaf Dirkplein is vernoemd naar de eerste graaf van Holland Dirk I die in 922 de voorloper van de Abdij van Egmond stichtte. In de groene nieuwbouwwijken ten Noorden van het Slotkwartier, heet De Maria van Arkellaan naar de vrouw van Jan met de Bellen, Hij is een van de heren van Egmond die door dit huwelijk veel grondbezit verwerft. Margaretha van Weerdenburg was de vrouw van de zeer invloedrijke Manke Jan, de eerste graaf van Egmond en ook zij kreeg een straat. De Sabina van Beierenlaan is genoemd naar de vrouw van Lamoraal. Toen haar man werd onthoofd, bleef zij achter met acht kinderen.

De Oranjes   De Anna van Burenlaan heet naar de jong gestorven vrouw van Willem van Oranje: Anna van Egmont-Buren. Zij stamde tevens af van de graven van Egmond. Andere straten dragen de namen van leden van het koninklijk huis en ook dat heeft historische betekenis. Egmondse amateur-historici stelden een lijst samen van afstammelingen van de graven van Egmond en kwamen uit bij de Oranjes.
De Eenhoorn te Egmond aan den Hoef
Oase van rust   Egmond aan den Hoef is klein en zonder spektakel, maar juist daarom zeer de moeite waard om eens heen te gaan. Van welke richting u ook nadert, het is een schitterende tocht langs oude polders met De Eenhoornmolens en altijd ergens de duinen in zicht. In het voorjaar zijn er de bollenvelden die het landschap kleuren. Het is hier een oase van rust en het is prachtig om een wandeling te maken door straatjes met oude gevels en weidse vergezichten. Het Slotwartier is van een schoonheid die in de drukke wereld van vandaag steeds zeldzamer wordt.
Een Hoefie om   Oudere Egmonders weten nog goed dat het vroeger een tijdverdrijf was op de zondagmiddag om van Egmond aan Zee naar Egmond aan den Hoef te wandelen. Dan ging je ‘een Hoefie om’, een mooi loopje langs de duintjes die toen nog de beide dorpjes van elkaar scheidden. Een leuke bijkomstigheid was dat je dan op de hoek van de Schoolstraat en het Slempad bij bakker Staartjes een lekkere eierkoek kon kopen. Intussen is Egmond aan Zee zelf rijkelijk voorzien van bedrijven die versnaperingen aanbieden en is het wellicht vaker andersom. Rien Druiven verhaalt over het oude Egmond aan den Hoef in Geestgronden van september 2005.

Oude gevels  Het is wel heel toepasselijk om de straatjes in de oude dorpskern schilderachtig te noemen. Er woonden (en  wonen) ook vaak schilders zoals in het gebouw De Hoop aan de Julianaweg. En dan de prachtige panden in de Schoolstraat met op de hoek de oude herberg Het Slot op den Hoef waarbinnen alles nog in oude staat is. De kapberg met de kanunnikenhuisjes ernaast. Het eeuwenoude beurtcafé de Eenhoorn dat eens lag aan de druk bevaren Hoever Vaart, is nu een woonhuis, maar in de dorpskern is altijd wel iets open waar u een versnapering kunt nuttigen. U kunt ook eens meelopen met een gids van historisch Egmond en horen wat zich hier heeft afgespeeld. Zie activiteiten, wandelingen en fietstochten. 

De R.K. kerk  Prominent in Egmond aan den Hoef staat de R.K. kerk uit 1923, gewijd aan de wat onbekende Heilige Margaretha Maria Alacoque. Het is een sfeervolle kerk met een middenschip en twee zijbeuken. Er zijn bijzondere wandschilderingen, glas-in-loodramen en andere mooie details. De kerk vervult een belangrijke functie in het dorpsleven en is open voor de diensten. De pastorie is het brandpunt van de activiteiten maar een eigen pastoor woont hier niet meer. Voor de kerk is een oorlogsmonument voor de Hoever inwoners die in de oorlog zijn omgekomen.

Het Karmelklooster  In 1930 vestigen de zusters karmelitessen hier een klooster om in afzondering en gebed te leven achter tralies. Alleen de enkelen die naar buiten treden: de zusters Michaël, Gabriël en Rafaël worden bekende verschijningen in het dorp. De zusters verlaten het gebouw in 1997. Er is sindsdien een huisartsenpraktijk in gevestigd, woningen en er worden af en toe cursussen op spiritueel gebied georganiseerd. Naast het klooster ligt, met de duinen op de achtergrond, het R.K. kerkhof.
Tankval  Een klein stukje noordelijk voorbij het woonhuis zijn nog de betonnen elementen een oude tankval uit de 2e Wereldoorlog te zien. De familie Glorie die hier woont heeft het verhaal zo dikwijls moeten vertellen, dat Historisch Egmond heeft gezorgd voor een bord met tekst en uitleg. Tijdens de oorlog is hier in de buurt ook een tankgracht; er zijn talrijke versperringen en in het hele gebied van de Egmonden zo’n 370 bunkers. Dit alles maakt deel uit van de Westwal ofwel Atlantic wall, aangelegd en zwaar bewaakt door de bezetters omdat zij een aanval vrezen van de geallieerden op de kust. Op tal van plaatsen zijn er nog restanten van te zien. Rob Leijen, de oud-voorzitter van SHE, kan er veel over vertellen. 

Startplaats van een dagje Egmond

 Hoe bereikt u Egmond aan den Hoef? U bent voor het vervoer niet meer afhankelijk van een beurtschipper op de Hoever vaart en de stoomtram is ook verleden tijd. Eens fietstocht naar Egmond aan den Hoef is zeer aan te bevelen, want het is een prachtige rit door de polder of langs de duinen. U kunt dit combineren met bij voorbeeld de trein. Ook met de bus is 'de Hoef' te bereiken. Als u toch met de auto komt, dan hoeft u geen extra muntgeld mee te brengen want parkeren is hier gratis. Zie voor uitgebreide informatie hierover de Egmonden, vervoer en daar vindt u ook een interactieve kaart van het gebied.

Van hier naar Egmond aan Zee   Misschien wilt u na uw bezoek nog door naar Egmond aan Zee. Op zomerse dagen kunt u de auto dan beter laten staan. Met de fiets of te voet is het vooral mooi als u over het Nachtegalenpad gaat. De ingang daarvan is aan de Herenweg. Nog mooier is het om geheel door de duinen naar Egmond aan Zee te gaan, maar dat kan alleen te voet en verdwalen is mogelijk. Een kaart van het duinreservaat is daarom wel handig, maar ook met een paar keer de weg vragen, moet het binnen een uur lukken. U kunt ook gewoon langs de Egmonderstaatweg naar Egmond aan Zee.

Van hier naar Egmond-Binnen  Een andere optie is om naar Egmond-Binnen te gaan en daar in alle rust de abdijwinkel en wat daar nog meer is te bezoeken. Dit kan niet op zondag, behalve rond de maand december. Als u met de fiets via de duinen gaat, kunt u tevens de Adelbertusakker met een bezoek vereren maar dat kan ook per auto vanuit Egmond-Binnen. Ook dan zult u een mooie dag hebben.

Fietsen en wandelen  Het aantal mogelijkheden voor fiets-en wandeltochten in de omgeving neemt alleen maar toe. Zo is nog niet zo lang het Monnikenpad een prachtige historische route. Deze en andere routes zijn verkrijgbaar bij de VVV, boekwinkels, bezoekerscentra in de duinen van de PWN, en bij de Abdij. Op deze site vindt u o.a. een wandeling door Egmond aan Zee. Als u die wilt combineren met een bezoek aan het slot moet u wel op tijd beginnen.

De fundamenten van het Slot op den Hoef

Het slot op den Hoef © Stichting Historisch Egmond
De grootste en ‘schoonste’ burcht van Holland   Dat was het Slot op den Hoef 'in welstand' omstreeks het jaar 1500. Hoe het kasteel er precies heeft uitgezien, weet niemand met zekerheid, al zijn veel fraaie afbeeldingen, ook van de ruïnes na de verwoesting in 1573. De bezoeker kan hier de fantasie de vrije loop laten. Hier liet de torenwachter zijn hoorn schallen voor de illustere slotbewoners en hun bezoekers. Hier klonk hoefgetrappel en speelde zich het middeleeuwse dorpsleven af.

De fundamenten   De opgemetselde fundamenten van het slot met daarop een stukje ruïnemuur van de Rentmeesterstoren zijn vrij toegankelijk. Hieraan is de plattegrond van het kasteel nog goed te herkennen zoals de kasteeltorens en de sleuven van de contragewichten van de twee ophaalbruggen. Er is een oude waterput en de rechthoekige binnenplaats is ook goed te zien. Wat je niet ziet is, hoe reusachtig groot het kasteel is geweest. Zo was de grootste woontoren de Donjon maar liefst 28 meter hoog, even hoog als de vuurtoren, het hoogste gebouw in Egmond aan Zee. 

Het Slotkwartier  Zo heet het beeldschone historische gebied waarvan de fundamenten deel uitmaken. Het is omgeven door het Slotpark, waar u een kleine wandeling kunt maken. Het is ook goed toeven op het grasveld tussen de fundamenten van het Slot op den Hoef, met uitzicht op het historische Overslot en veel groen. Menige fiets- of wandelgroep houdt hier een picknick. Hier kan men kunstschilders aantreffen of loze vissertjes. Sinds de nieuwe brug er ligt, is het bezoek toegenomen. Heel fraai is het Slotkwartier ook als er sneeuw is en liefst ook nog ijs. Het is haast niet meer voor te stellen, maar dan wordt er geschaatst op de Slotgracht en ‘koek en zopie’ verkocht door vrijwilligers van Zeevogels, de voetbalvereniging van Egmond aan den Hoef.

Standbeeld  Eigenlijk is het vreemd dat zijn standbeeld er nog niet eens zo lang staat. Lamoraal, de vierde en beroemdste graaf van Egmond die te Brussel in 1568 wordt onthoofd. Goethe dicht over dit drama en Beethoven schrijft daar muziek op: onder andere de Ouverture Egmont. Vijf jaar na de executie wordt het slot door de geuzen van Sonoy verwoest opdat de gehate paapse Spanjaarden zich er niet in kunnen vestigen. Gezeten op een bankje bij het beeld kunt u het informatiebord over het voormalige kasteel lezen. Als u richting Alkmaar kijkt, ziet u een van de oudste polders. Het moeras werd destijds in opdracht van diezelfde Lamoraal drooggelegd. We moeten wel eerlijk toegeven dat Lamoraal te veel bezittingen had om hier dikwijls te verblijven.
Opgravingen in de jaren 30  In het kader van de werkverschaffing zijn de fundamenten in 1933-1937 blootgelegd en opnieuw opgemetseld, onder leiding van ingenieur Johannes van Oldenborgh. Een samenvatting in woord en beeld van het door hem uitgebrachte verslag van deze werkzaamheden kunt u in ons online archief lezen.

Boeken over het slot  Wie meer leest over het roemruchte verleden van dit slot valt van de ene verbazing in de andere. Zo staat bij veel Egmonders het boek Derper-Hoever-Binder in de kast, in 1978 geschreven door Kathinka Lannoy en Bob Denneboom. Het is voor velen de nog altijd zeer lezenswaardige ‘bijbel’ van de Egmondse geschiedenis. Dat we nog zoveel weten is te danken aan het feit dat de monniken van de abdij voor de verwoesting een groot aantal documenten in veiligheid konden brengen. Zo kon Pater Jan Hof aan de hand daarvan de geschiedenis reconstrueren van de abdij van 922 tot 1573 en daar komt ook veelvuldig het slot in voor. Deze documenten zijn nu in het archief te Haarlem en de titels ervan zijn via de website van het archief te vinden. Ook pater Beekman schreef over de geschiedenis en tal van historici waaronder Jurjen Vis. C. Johan Kieviet schreef 'Het Slot op den Hoef', een prachtig jeugdboek, dat velen heeft geïinspireerd om in de historie te duiken. Zoals Jos Hof die door de eigen inwoners een eretitel heeft gekregen: archivaris van Egmond. Amateurhistoricus Jan Lute die een eigen historische bibliotheek over de Egmonden bezat, wordt sinds zijn overlijden heel erg gemist. 
Plattegrond Slot op den Hoef
In 2008 is het prachtige boek ‘Het kasteel van Egmond’ van Arnold C.M. Burger opnieuw uitgegeven door uitgeverij Pirola in Schoorl. In dit prettig geschreven boek vol illustraties, wordt de ontstaansgeschiedenis van het kasteel uit de doeken gedaan. Burger benadrukt hoe immens groot het kasteel ooit is geweest en het feit dat we niet exact weten hoe het er heeft uitgezien. Hij is dan ook geen voorstander van herbouw van het kasteel. De Egmondse bibliotheek leent boeken uit over de historie van Egmond en op internet zijn boeken te vinden. Ook het regionaal Archief in Alkmaar heeft veel over de Egmonden.

Stichting Historisch Egmond  Historisch Egmond beheert sinds 2017 het bezoekerscentrum Huys Egmont, waar ook recente Egmond-boeken worden verkocht. SHE verzamelt ook overtollige Egmond-boeken. Vrijwilligers van de stichting zijn altijd op zoek naar nieuwe collega's om de geschiedenis van de Egmonden vast te leggen en uit te dragen. Te veel moois ligt nog onaangeroerd in de archieven en er zijn zoveel manieren te bedenken om die boeiende geschiedenis tot leven te brengen!
Het slot in 3D  Hiernaast ziet u onze driedimensionale presentatie van het Slot. Het 4 minuten durende filmpje toont de verschillende bouwfases van het kasteel - van ringburcht in de 12e eeuw tot schoonste burcht in de 16e eeuw. 

Herbouw van het slot? In 2008 zijn door de gemeenteraad plannen voor commerciele hotel- en appartementenbouw op de slotruïne en woningbouw in het omringende slotpark van de hand gewezen. Historisch Egmond is geen voorstanders van bebouwing, vanwege de historische betekenis van deze unieke plek.
Exposities   Als u meer wilt weten over het Slot en de heren van Egmond, dan moet u zeker een bezoek brengen aan  bezoekerscentrum Huys Egmont, tegenover de slotfundamenten. Daar vindt u vele afbeeldingen en achtergrondverhalen, verteld door enthousiaste vrijwilligers. Huys Egmont is iedere dinsdag t/m zondag geopend van 10u tot 16u. Twee kilometer verderop, in het Museum van Egmond (zie onder Egmond aan Zee) is ook een kleine expositie over het Slot op den Hoef en een maquette van het slot te vinden. Ook zijn daar tijdelijk gebruiksvoorwerpen te bewonderen onder andere uit de dertiende eeuw, de tijd van Kwade Wouter. Het leeuwendeel van de in de jaren 30 opgegraven vondsten bevindt zich echter in Castricum, in het Huis van Hilde.

Slotkapel

Los van de abdij  Kwade Wouter heeft een zoon Willem die in de dertiende eeuw naast het slot een kapel bouwt. Een tamelijk groots gebaar, want meestal wordt een vertrek van het kasteel tot kapel gemaakt. Waarschijnlijk is dit bedoeld om de abdij naar de kroon te steken want de verhoudingen daarmee zijn niet zo best. Deze kapel, gewijd aan de Heilige Catharina, de patrones van de adel, is in 1229 gereed. In 1430 laat heer Jan van Egmond (Jan met de Bellen) de kapel afbreken en opnieuw opbouwen. Ook laat hij zes kanunniken komen om de koorgebeden en de eredienst te doen. Hiermee staat het slot definitief los van de abdij. Jan met de Bellen (†1451) is in de Slotkapel begraven en zijn grafzerk is hier de oudst aanwezige. Zijn naam dankt hij aan de zilveren belletjes aan zijn wapenuitrusting.

Sloop van de kapel   De kapel raakt in 1573 zwaar beschadigd en wordt in 1633 door de Nederlands Hervormde gemeente gerestaureerd. Bij die gelegenheid bieden alle omliggende steden gebrandschilderde ramen aan die nu op twee na nog aanwezig zijn. In de oorlog zijn ze in veiligheid gebracht en later weer teruggeplaatst. In 1960 is de Slotkapel in zodanig slechte staat, dat bij de gemeente al aan sloop wordt gedacht, want er is altijd wel behoefte aan plek voor woningen. Een paar alerte Egmonders luiden de noodklok en weten dan een aantal mensen te motiveren om geld bijeen te brengen voor restauratie. Een van de ondersteuners is de in Egmond zeer geliefde huisarts dokter Moons. Vanaf dan gaat het weer de goede kant op met de kapel.
Slotruïne voor de drooglegging en opgraving
Slot en kapel
Restauratie  In de jaren tachtig is opnieuw groot onderhoud noodzakelijk en de Hervormde gemeente draagt het eigendom van de kerk voor één gulden over aan de Stichting Restauratie Slotkapel. Dat brengt wel enige verplichtingen met zich mee. Mevr. T. Smit, die lange tijd secretaris was, maakte een boek waarin de inspanningen van een leger van vrijwilligers en donateurs zijn opgetekend. Zo zijn er tal van kunstmanifestaties, lezingen en exposities geweest: een indrukwekkende lijst. Eind jaren negentig wordt ook de zerkenvloer aangepakt om die voor de volgende eeuwen goed te houden. Penningmeester Cees Blaauboer † aan wie de kapel veel te danken heeft, brengt alle zerken in kaart en dan kan het werk beginnen. De Slotkapel verandert in een reusachtige zandbak en bij de werkzaamheden wordt een fantastische ontdekking gedaan: De deksteen van de verdwenen graftombe van Jan III van Egmont en zijn gemalin gravin Magdalena van Weerdenburg komt te voorschijn en krijgt een ereplaats in de schitterend gerestaureerde kapel.

Bezoek aan de Slotkapel  Tegelijk met de restauratie wordt de Stichting Gebruik Slotkapel gevormd. Die moet aanvankelijk veel weerstanden overwinnen als de kerk multifunctioneel wordt. Uiteindelijk leert de ervaring welke activiteiten wel en niet gewenst zijn en welke regels daaraan worden gesteld. De Slotkapel is nu alleen te bezoeken bij kerkelijke, culturele en andere evenementen zoals concerten, het museumweekend, herdenking op 4 mei, kunstmarkt, open monumentendagen en recepties. De kapel is bovendien een populaire trouwlocatie, waarbij de receptie soms plaats vindt op de fundamenten. Er zijn geregeld culturele bijeenkomsten en concerten, vaak op de zondagmiddag of avond. Dat is een mooie gelegenheid om de kapel te bezoeken waarin zoveel historie van de Egmonden ligt besloten. 

Het Overslot

Overcasteel  Tegenover de Slotruïne ligt het Overslot met een voormalige ‘hooihuisboerderij’ die in de 18e eeuw bekend stond als het Overcasteel. Het oudste deel is uit omstreeks 1600-1625. Opvallend detail uit die tijd zijn de vensterbogen met natuursteenblokken en de ‘spekbanden’ in de buitengevel. Vermoedelijk heeft de boerderij oorspronkelijk deel uitgemaakt van de dienstgebouwen van het kasteel. Tot 1986 had de familie Groot het Overslot in gebruik als boerderij. Het is een waardevol rijksmonument dat op de nominatie staat om gerestaureerd te worden en een nieuwe functie te krijgen.

Galerie  Het Overslot is als Museumhoeve Overslot in afwachting van verdere restauratie-plannen ingericht als galerie en informeel café. Als u toch in de buurt bent in het weekend, kijk dan even of de staldeuren open staan. Dat is zeker elke zondagmiddag (1 maart - 31 oktober) het geval. Dan is ieder welkom om de kunst in de stal te zien, te struinen in de oude boeken, een drankje te drinken en te genieten van bijzondere optredens op het kleinkunstpodium. Ook de schelpencollectie is bijzonder. Deze bevindt zich deels in de beroemde Yellow Room, nog afgebeeld op een schilderij van Florence Upton (Egmondse School).  Voor meer info en actuele agenda, zie www.hoeve-overslot.nl
Huys Egmont en Museumhoeve Overslot in het Slotkwartier

Bezoekerscentrum Huys Egmont

School en raadhuis  Tegenover de slotruïne ligt op nummer 46-48 een voormalig schoolgebouw uit 1959 en het raadhuis van de voormalige gemeente Egmond-Binnen, uit 1871. Beide gebouwen staan nog afgebeeld op een oude schoolplaat van Cornelis Jetses. Sinds 2021 is het gebouw ingericht als multifunctioneel cultuurhuis. Binnen bevindt zich ook een servicepunt van Bibliotheek Kennemerwaard en wordt toeristische informatie verstrekt. Het pand en de heerlijke binnentuin worden beheerd door Stichting Historisch Egmond. Er is veel ruimte voor lezingen en presentaties, educatie en exposities en natuurlijk diverse rondleidingen.  Voor meer informatie, openingstijden en agenda, zie www.huysegmont.nl 

Galerie de Kapberg

Acht exposities per jaar   In het historische hart van Egmond, dicht bij de Slotkapel, staat een zeventiende-eeuwse kapberg die ooit diende voor de opslag van hooi. Voor de bouw werd gebruik gemaakt van wrakhout van gestrande schepen en in de kapzaal is dit nog te zien. In deze kapberg vindt u een galerie die al meer dan dertig jaar wordt gerund door vrijwilligers met veel kunstzinnige ambitie. Acht keer per jaar organiseren zij een nieuwe expositie met kunst uit diverse 'disciplines' en de kunstwerken komen hier fraai tot hun recht. Grafische kunst is altijd op voorraad. De tentoongestelde werken worden verkocht zonder winstoogmerk. Het bezoek aan de Kapberg is gratis. Wel staat er een busje voor vrijwillige bijdragen en ook is er een groeiend aantal donateurs. Zie www.galeriedekapberg.nl

Kanunnikenhuisjes  Verbonden met de kapberg (nr. 17) zijn twee huisjes: Slotweg 13 en 15, allen mogelijk uit 1629. Opvallend aan de pandjes zijn de drie bakstenen dakkapellen. De huisjes zijn bewoond en niet te bezoeken. Het geheel is een rijksmonument, net zoals de Slotkapel, Hoeve Overslot en het oude raadhuisje. 

De kanunnikenhuisjes aan de Slotweg

't Woud

Cosmas en Damianuskapel  Tussen Egmond en Bergen, bijna halverwege de Herenweg is een gehucht dat ‘t Woud’ heet. ‘Gasterij het Woud’, het voormalige café van Coop Reinierse, met zand op de vloer en niets dan scheepsattributen aan de wand, is ongetwijfeld de meest bezochte plek. Maar in vroeger dagen is hier in de omgeving heel wat meer loos geweest. Ver terug in de tijd vinden we hier de Cosmas en Damianuskapel (Van 1230 – 1865, bron Frits David Zeiler in Geestgronden, aug. 2007) later een schooltje en zelfs een raadhuisje. ‘Het Woud’ wordt ook wel aangeduid met de gebiedsnaam Wimmenum.

Schuylenburg  Schuylenburg is nog altijd een prachtige oude villa in het groen, richting Bergen aan de rechterzijde van de weg. De later beroemd geworden Amerikaanse schilder Hitchcock koopt in 1893 met zijn vrouw Henriëtte huize Schuylenburg. Hij laat er een atelier bouwen en zijn Art Summer Scool trekt talentvolle schilders aan. Maar aan de 'happy days' komt een einde als in 1905 de schilder er vandoor gaat met een knappe leerlinge. Prachtige schilderijen van de 'Egmondse School' hangen nu in Amerikaanse musea, maar ook her en der in onze omgeving (Zie recente boeken hierover van Peter van den Berg). Informatie over de schilders en hun werk is zeer welkom bij Historisch Egmond. Het huis is generaties lang in het bezit van de familie van Vleuten geweest.

Wimmenum

Heerlijkheid  In oude oorkonden van voor het jaar 1000 komt de naam in verschillende schrijfwijzen al voor, zo schrijft Rob Leijen in Geestgronden van augustus 2007 (themanummer Wimmenum, uitverkocht, maar te leen in de bibliotheek en o.a. aanwezig in het Regionaal Archief Alkmaar). Wimmenum is in het verleden een zelfstandige gemeente met een eigen burgemeester. Het bestaat oorspronkelijk uit het duingebied tussen Egmond aan Zee en Bergen aan Zee en het poldergebied ten Oosten ervan, tot Alkmaar aan toe. Daar staat ook de Wimmenumer molen, ja met één m in dit geval, zo schrijft molenaar Eric Zwijnenberg op historische gronden. Halverwege het gebied loopt over de Banweg en het ‘Klampduin’ kaarsrecht naar zee, de grens van het toenmalige Noordelijk en Zuidelijk Wimmenum. In de loop der geschiedenis zijn deze grenzen ook anders geweest. In 1407 wordt Wimmenum tot hoge en vrije heerlijkheid verheven.

De duinen van Six  In 1679 koopt de schatrijke Jan Six uit Amsterdam de hoge heerlijkheid Wimmenum dat dan voor tweederde uit polderland en een derde uit duingebied bestaat, grenzend aan Egmond. Het is dezelfde Six die door Rembrandt is geportretteerd, een schilderij waarvan we nog veel gaan horen omdat het wel met de Mona Lisa is vergeleken. De erfgenamen van Jan Six geven in de 19e eeuw toestemming om er aardappelveldje te ontginnen en in de 20e eeuw komen er honderden zomerhuisjes die veel betekenen voor de gewone man. De legendarische jachtopziener Jaap de Waard ofwel ‘Joet’ hoort bij de geschiedenis van dit duingebied waar dan nog wordt gejaagd door de rijken van Nederland. De erven Six verkopen het duingebied in 1992 aan het PWN. Sindsdien heten ‘de Duinen van Six’ weer 'de Wimmenummer duinen', een beschermd natuurgebied met nog altijd honderden duinlandjes. Het gebied met zomerhuisjes is sterk ingekrompen. Hoe bijzonder het was (en is) om daar vakantie te vieren, is meermalen in Geestgronden beschreven.

Egmondermeer en andere polders rond Egmond

Drooglegging door Lamoraal   De Egmondermeer zoals het gebied nu heet, is het open weidegebied tussen Egmond aan den Hoef en Alkmaar. Voor de drooglegging is het een grote plas met diverse eilandjes er in, die nu nog in het landschap zijn terug te vinden. Het Egmondermeer wordt drooggelegd in 1564 – 1565 door graaf Lamoraal van Egmont. Het gebied telt vanaf dan vijf polders: de Zuidermeer-, Koetermeer-, Bosmolen-, Visscherijmolen- en Geestmolenpolder. In het noorden wordt het gebied begrensd door de Wimmenumer polder. In het noord-oosten grenst het aan de Bovenpolder, in het zuid-oosten de Sammerspolder en ten oosten van Egmond-Binnen de Vennewaterspolder. De Hoever Vaart en Egmonder-Binnenvaart zijn eeuwen lang de belangrijkste vaarverbindingen. Na de drooglegging vestigen zich in het gebied veehouderijtjes. Ook komen er eerst papiermolens en later kalkovens, die al lang weer zijn verdwenen.
De kalkovens in de Egmondermeer, rond 1915
Van 1905 tot 1934 loopt dwars door de weilanden de spoorrails van de stoomtramverbinding Alkmaar – Egmond aan Zee (zie artikel van Martijn Mulder in de rubriek Archieven of Geestgronden september 2009). Ook hiervan zijn nog sporen in het landschap terug te vinden. Het gebied is nog steeds schaars bebouwd met voornamelijk boerderijen. Aan de Zuidzijde van de Hoeverweg staan bunkers uit WOII en - ongeveer halverwege Alkmaar aan de Noordzijde - oude munitieopslagplaatsen. Ook staan er nog enkele oude windmolens in het landschap. Over windmolens en papiermolens is enkele malen in Geestgronden geschreven.

Share by: