Wapen en vlag van Egmond

Het wapen en de vlag van Egmond

door Carla Kager
Het wapen van Stichting Historisch Egmond en de vlag van Egmond zijn gebaseerd op het wapen van de heren van Egmond. Dit wapen werd ook door de voormalige gemeentes Egmond-Binnen (met 7 rode kepers) en Egmond aan Zee (met 6 rode kepers) gevoerd. Bij het herschrijven van deze website in 2007, kwam ik dit tegen en ik besloot om het verhaal van de wapens van Egmond wat uit te breiden. In mijn eigen papieren ontdekte ik tot mijn verbazing een kopie van een brief uit 1978 van de Hoge Raad van Adel over de toekenning van het nieuwe wapen voor de gemeente Egmond. Een brief die de Egmondse trots nogal aanwakkert. Hoe kwam ik aan die brief? Ineens wist ik het weer en stond ik in gedachten in de toen nog nieuwe historische bibliotheek van Jan Lute. De Egmondse amateurhistoricus die helaas niet meer onder ons is, had me overladen met Egmondse geschiedenis en me bij het naar huis gaan deze opmerkelijke kopie gegeven die ik vervolgens geheel vergat. Nu las ik met rode koontjes hoe de gemeente Egmond destijds vanwege het grafelijke verleden een wapen kreeg toegekend met leeuwen en een (zeldzaam voorkomende) vijfbladige kroon. Het was natuurlijk de bedoeling dat ook die leeuwen bij de fusie met Bergen in het nieuwe gemeentewapen zouden worden opgenomen, en dat heeft ook niet veel gescheeld, zoals u hieronder zal lezen.
De redactie van Geestgronden, die ook al heel lang met deze materie bekend was, heeft dit artikel aangevuld met eigen details en achtergrondinformatie, opgenomen in de Geestgronden van april 2008. Daarop is een reactie gekomen van de elders wonende grafisch ontwerper Harry Stam (BNO) die zichzelf een ‘geëmigreerde Derper’ noemt. Hij had een interessant verhaal te vertellen, dat bij SHE niet of niet meer bekend was. Ook hij ontwierp een wapen dat hij voorzag van trotse ‘Egmondse’ leeuwen.

Het stamwapen van de familie Egmont werd reeds vanaf 1200 gevoerd. Egmond behoorde tot een van de weinige graafschappen in Nederland en dat heeft na de fusie van de drie Egmonden in 1978 geleid tot een markant gemeentewapen. Ook de kroon van het huidige gemeentewapen van de fusiegemeente Bergen is afkomstig van het Egmondse grafelijke verleden. Dat heeft echter heel wat voeten in de aarde gehad waarbij we de leeuwen als schildhouders zijn kwijtgeraakt en ook van de kepers ‘van goud en keel’ zijn veranderd.

Hieronder staan de oorspronkelijke gemeentewapens van de Egmonden. Ze werden in 1816 middels een officieel ‘wapendiploma’ toegekend door de Hoge Raad van Adel, maar ze bestonden al langer.
Wapen van Egmond-Binnen en Egmond aan den Hoef
    
Oorspronkelijk voerde de gemeente Egmond-Binnen, waartoe ook Egmond aan den Hoef behoorde, een wapen ‘van goud beladen met zeven kepers van keel. Keel is de heraldische kleur rood die staat voor moed en opoffering. Goud betekent wijsheid en rijkdom.
Wapen van Egmond aan Zee
  
Egmond aan Zee voerde een wapen ‘van goud, beladen met zes kepers van keel’. Eén keper minder, want zij was de jongste van de Egmonden, in 977 gesticht door de abdij. Feitelijk was dit wel het enige juiste Egmont wapen, met even veel kepers als het stamwapen.

Het wapen van Wimmenum

De voormalige gemeente Wimmenum, gelegen ten noorden van Egmond aan Zee en Egmond aan den Hoef, voerde tot de samenvoeging met Egmond-Binnen in 1857 een wapen dat echter nooit officieel door de kroon was bevestigd. Het bevatte ‘in sabel’, de heraldische aanduiding voor zwart, drie zogenaamde ‘wassenaars’ ofwel wassende manen van zilver (heraldisch metaal wit), waarvan de herkomst nog niet helemaal duidelijk is. Meer hierover in Geestgronden van augustus 2007 en april 2008.
Het wapen voor de nieuwe gemeente Egmond  In 1978 fuseren de drie Egmonden (niet tot ieders genoegen) tot de gemeente Egmond. De nieuwe gemeenteraad richt op 12 mei 1978 een verzoekschrift aan de Hoge Raad van Adel ter verkrijging van een nieuw gemeentewapen. Bij de aanvraag zendt men een voorlopig ontwerp: een combinatie van de Egmondse wapens en het wapen van Wimmenum. Het letterlijke voorstel is: een wapen: “van goud beladen met zes kepers van keel en in het vrijkwartier van sabel beladen met drie wassende manen van zilver.” De Hoge Raad van Adel te ’s-Gravenhage blijkt veel hogere aspiraties te hebben en het antwoord op 8 juni 1978 bevat enkele zinnen die door een aantal Egmonders met zeer veel genoegen gelezen zullen worden:

"Als één gebied in aanmerking komt voor het voeren van het wapen van de graven van Egmond, c.q. het graafschap Egmond dan is het het gebied dat ontstaat door samenvoeging van de beide gemeenten Egmond aan Zee en Egmond-Binnen. Hierom zou de raad U willen adviseren het onderdeel Wimmenum niet in het nieuwe wapen op te nemen……enz.) Gezien het feit, dat Egmond één van de weinige graafschappen in Nederland was, heeft de Raad er geen bezwaar tegen dit feit als een ‘bijzondere historische omstandigheid’ in de zin van de artikelen 5 en 6 van de richtlijnen van 1977 te beschouwen. De Raad stelt u daarom voor een kroon van vijf bladeren, die in de rangorde der kronen als een ‘hogere’ beschouwd wordt dan die van drie bladeren en twee parels, die normaliter aan publiekrechtelijke lichamen verleend wordt. Ook heeft de raad geen bezwaar tegen schildhouders en zou daarvoor terug willen grijpen op het zegel van Karel, de derde graaf van Egmond (* 1541), een van de weinige afbeeldingen van de graven van Egmond, waarop schildhouders – die overigens niet als erfelijke toevoegingen van het wapen mogen worden opgevat – voorkomen. Concluderend komt de raad dan tot een wapen (…) waarvan de omschrijving luidt: “gekeperd van twaalf stukken, goud en keel. Het schild gedekt met een kroon van vijf bladeren en gehouden door twee aanziende leeuwen van goud, getongd en genageld van keel.” 

Het geheel wordt geplaatst op een voetstuk, dat naargelang de omstandigheden kan worden afgebeeld, maar waarvan geen bindende omschrijving gegeven wordt.

Op 23 juni 1978 richt burgemeester A.G. Bakker zich tot de raad met het verzoek hiermee in te stemmen. Op 25 augustus verleent koningin Juliana haar goedkeuring en ook minister van binnenlandse zaken Hans Wiegel komt er aan te pas. Maar op 25 november komt er een rectificatie. Het woord ‘aanziende’ uit de omschrijving vervalt. Immers, de leeuwen kijken niet ons maar elkaar aan. Stenen met dit wapen worden aangebracht op het voormalige kinderkoloniehuis ‘Zwartendijk’, dat het nieuwe gemeentehuis wordt voor de fusiegemeente. Sinds 2007 is de kleine steen met het wapen te vinden op de buitenmuur van het Museum van Egmond in de Zuiderstraat te Egmond aan Zee, twee grote platen (die zich boven de ingang van het gemeentehuis bevonden) staan in de tuin van Huys Egmont, in Egmond aan den Hoef.

De fusie met Bergen  In de jaren 90 wordt onder leiding van burgemeester Brommet opnieuw gesproken over de onvermijdelijkheid van een grotere fusiegemeente. Dit heeft in alle betrokken dorpen heel wat voeten in de aarde. Aanvankelijk neigt Egmond meer naar een fusie met de gemeente Heiloo. Als Heiloo echter aangeeft niet samen te willen gaan worden de avances verlegd naar Bergen en Schoorl. In december 1997 stemmen de gemeenteraden van Bergen, Egmond en Schoorl in met het voorstel om te fuseren tot één gemeente met ingang van 1 januari 2001. Dit onder uitdrukkelijke voorwaarde, dat iedere dorpskern het eigen karakter behoudt. Veel is ook te doen over een nieuwe naam voor de gemeente maar uiteindelijk wordt het simpelweg gemeente Bergen. Kort daarna staat op de overlijdensacte van een pure Egmonder als columnist Jaap Eeltink, dat hij is overleden te Bergen. Zo zal het voortaan gaan.

Het eerste wapen voor de nieuwe gemeente Bergen   Hoewel niet wettelijk verplicht, wil de nieuwe gemeente ook weer een eigen wapen voeren, toegesneden op de historie van het totale gebied. Men weet dat er vrij strakke regels voor zijn en dat je
bijvoorbeeld alleen een vijfbladige kroon mag voeren en leeuwen als dragers als je een verleden hebt als graafschap. Welnu, met de gemeente Egmond erbij worden die mogelijkheden aangegrepen. In die geest laat de gemeente een ontwerp maken door een tekenaar van de Hoge Raad van Adel. Trots wordt het –op dat moment nog niet goedgekeurde- wapen paginagroot aan de bevolking getoond in een brochure die de burgers wegwijs wil maken in de nieuwe gemeente:
Het wapen rust op een bedje van zand met daaronder blauwe golven. Dit zijn verwijzingen naar de duinen en de zee. Het wapenschild is gedekt met de vijfbladige kroon (van Egmond) en bevat vier ‘kwartieren’. Links boven is het wapen van Schoorl opgenomen dat zes zilveren ‘merletten’ (eend-achtigen zonder bek en poten) bevat en het wapen van Bergen met een leeuw en merletten in keel (rood). De leeuwen zien er wat welgedaner uit. Het wapen van Egmond is echter gedeeld en te weinig herkenbaar en daar wordt dan ook o.a. vanuit historische kringen bezwaar tegen aangetekend. Zo wordt dit wapen afgeserveerd en de gemeente Bergen moet op zoek naar een nieuw wapen.

Het wapen van Harry Stam (BNO)   De gemeenten Egmond, Bergen en Schoorl hadden in een vroeg stadium, vóór de samenvoeging, meerdere schertsontwerpen ontvangen van Harry Stam en besluiten met hem in zee te gaan. Hij had ook het wapen van de gemeente Harenkarspel mogen ontwerpen, en wist van de hoed en de rand. Stam vertelt daarover: “Het was nog een schetsontwerp. Zo was de kroon nog niet zo uitgewerkt als die van Harenkarspel. De leeuwen had ik speciaal ontworpen voor dit wapen. Ze zijn strijdvaardig, fier, ongeknecht en eigenzinnig, geheel in lijn met de volksaard van de Egmonder. Dit heb ik uiteraard niet verteld aan die Bergenezen. Speciaal voor de Derpers had ik voor mijzelf nog een versie ontwikkeld met strijdvaardige duinkonijnen, in plaats van leeuwen, maar eerlijk gezegd wist ik daarvan zeker dat ze zouden zijn verworpen, dus daar heb ik maar geen werk van gemaakt.”
Een van de schetsontwerpen van Harry Stam

In februari 2001 worden deze ontwerpen besproken bij de hoge Raad van Adel in den Haag. O.a. burgemeester de Winter, Jan Lute, dhr. Schutte (de secretaris van de Raad) en Harry Stam zijn erbij. Harry Stam vertelt hierover: “Al snel werd duidelijk, dat de heer Schutte andere bedoelingen had dan te praten over mijn ontwerpen en andere voorstellen, die de Gemeente vooraf aan de vergadering aan de Hoge Raad van Adel ter inzage had gegeven. Hij wilde het kennelijk door zijn eigen tekenaar, de heer Bultsma laten tekenen en krabbelde vervolgens op een stukje papier zijn eigen ontwerpvoorstel. Burgemeester de Winter heeft tijdens die vergadering geen enkele poging ondernomen om initiatieven vanuit eigen gemeente te ondersteunen en Jan Lute was hier ook niet op voorbereid. Mijn technische argumenten dat dit wapen verder zou worden uitgewerkt en dat het dan ook geschikt zou zijn om heel groot en heel klein af te beelden, mochten ook niet baten. Helaas is de Egmondse zaak in Den Haag niet verdedigd. Zo, uit een krabbeltje van de secretaris is dus het nieuwe wapen van de Gemeente Bergen ontstaan.”
Het definitieve wapen van de gemeente Bergen: Op 9 juli 2001 verleent koningin Beatrix na advies van de Hoge raad van Adel goedkeuring aan het nieuwe wapen van de gemeente Bergen. Op het bijbehorende diploma staat het wapen vermeld, de kosten ad € 390,- en de volgende omschrijving:

“Gekeperd van vier stukken van keel en goud en acht zonsgewijs geplaatste merletten van zilver en keel. Het schild gedekt met een gouden kroon van vijf bladeren”.

Opvallend bij dit nieuwe wapen is de afwezigheid van de leeuwen en dus ook van het voetstuk met de symbolische verbeelding van de duinen en de zee. De vijfbladige kroon, die wat rijker is afgebeeld, herinnert nog wel aan het grafelijke verleden van Egmond. Van de 12 kepers van keel en goud van het wapen van Egmond zijn er nu nog vier overgebleven, echter gelardeerd met Schoorlse en Bergense merletten, de eenden zonder bek en poten. De Egmonders moeten het dus voortaan stellen met merletten in plaats van leeuwen en het laat zich gemakkelijk raden hoe daarover wordt gedacht.
Overigens is er nog wel eens verwarring over het juiste wapen. Het afgekeurde wapen blijkt nog jaren op de site van de gemeente Bergen te hebben gestaan. Ook op andere internetpagina’s staat (of stond bij het schrijven van dit artikel in 2007 ) het afgekeurde en niet het nieuwe wapen. Is het wellicht omdat men het eerste wapen eigenlijk mooier vindt dan dat wat het uiteindelijk is geworden? En wat vond de (zelfde) tekenaar er zelf van? Hij heeft onder dit nieuwe wapen niet zijn handtekening, doch slechts een paraaf gezet.

De Egmondse vlag   Na de fusie van de drie Egmonden in 1978 wordt op 18 december 1980 ook besloten tot een officiële vlag voor de gemeente Egmond met 6 rode kepers. Die vlag wordt dan niet op grote schaal gebruikt. Het is de bemanning van de Pinck die de vlag in 2007 in de top van de mast hangt en daarmee vele Egmonders in het hart raakt. De vlag is dan echter niet te koop. Stichting Historisch Egmond maakt er een actie van ter gelegenheid van het 15-jarig bestaan in 2008 en hoopt zo ook veel nieuwe donateurs te werven (die de vlag met korting krijgen). Vanaf mei 2008 is de Egmondse vlag te koop op enkele adressen in Egmond en op de markt tijdens de dorpsfeesten. Het is de bedoeling om het rood en geel voortaan te laten wapperen tijdens feestelijkheden in de drie Egmonden zoals de marathon, de Kunstmarkt, het Hoever Dorpsfeest, de Visserijdag en Egmond op zijn Kop. Uit de reacties en het grote aantal bestellingen blijkt het Egmondgevoel springlevend! 

Om de Egmondse vlag te bestellen kunt u hier naar de webshop gaan.
 
Share by: